Nimetullah Nahcuvanî

Nimetullah Nahcuvanî
(ö. 920/1514-)

Kafasya’da Nahcivan’da doğdu. İsmi Nimetullah bin Mahmud Nahcuvânî’dir. Baba Ni-metullah, Şeyh Alvan, Nimetullah Sultan gibi unvanlarla anıldı. Doğum tarihi malum değildir. Ulemanın büyüklerinden ve Nakşibendiyye yolunun ileri gelenlerinden ve Türk müfessirlerinin başta gelen esimlerindendir.

Tahsilini memleketinde ve Tebriz’de yaptı. 904/1498-905/1499 yıllarında Akşehir’e gelip yerleşti. Arapça ve Farsça’yı çok iyi bilen Nahcuvânî, eserlerinin ekserisini Farsça olarak yazdı. Tedris hayatında pek çok talebe yetiştirdi, halkı irşat eden, kıymetli eserler verdi. Manevî derecesi yüksek, ilâhî sırlara vâkıf, hayatı boyunca sade bir hayatı tercih eden, ulu bir kişiliğe sahipti. Ahlakıyla halkın sevgisini kazandı. Ünü her tarafa yayıldı. Nahcuvânî, Hanefi mezhebinin büyük âlimlerinden, zamanın büyük evliyalarından kabul edildi.

Naklî ilimlerden, bilhassa tefsir ilminde ihtisas sahibi idi. Anadolu’ya gelmeden yazdığı tasavvuf ağırlıklı el-Fevâtîhu’l-İlâhiye ve’l-Mefâtîhu’l-Gaybiyye isimli tefsiri ve Kâdî Beyzâvî tefsirine yazmış olduğu haşiyesi meşhurdur. Bir eseri de Hidâyetü’l -İhvan’dır.

Ayrıca Muhiddin-i Arabi’nin Fusûsu’l-Hikem isimli eseri ile Şeyh Sadeddin Mahmud-ı Şebüsteri’nin Farsça yazmış olduğu Gülşen-i Râz isimli manzum esere haşiyeleri meşhurdur.

Tefsiri, 1908 yılında İstanbul’da Matbaa-i Osmânî’de iki cilt olarak basılmıştır. Nahcuvânî bu eserini Akşehir’e gelmeden H. 901 yılında tamamlamıştır. Kendisinin Nakşibendiyye tarikatının ünlü şeyhlerinden birisi olmasına rağmen, Vahdet-i Vücut düşüncesi ile ilgili, Fusûs ve Gülşen-i Râz gibi eserlere şerhler yazması, müsamahasının ve tasavvuf alanındaki engin bilgisinin açık işaretidir.

Risale-i Mükaşefe, Istılâhatü’s-sufiye, Hidâye, Risâle-i tahkikat, Rizâle-i vücûd-ı Mutlak diğer risalelerinden bazılarıdır.

Nahcüvani’nin el-Fevâtîhu’l-İlâhiye isimli tefsirinin kapak sahifesi

Nahcüvani’nin el-Fevâtîhu’l-İlâhiye isimli tefsirinin kapak sahifesi

Kaynaklarda vefat tarihi ile ilgili olarak çok farklı tarihler verilmiştir. Omanlı Müelliferi’nde vefat yılı, 902/1496’dır. Onun Anadolu’ya geldiği tarih dikkate alındığında, Nimetullah Nahcuvanî muhtemelen 920/1514 yılında vefat etmiştir. Türbesi, Akşehir’de Baştekke yolu üzerinde, Akşehir Deresi’nin solunda, adıyla anılan yerdedir. Vaktiyle türbe çevresinde bir de zaviye vardır Türbe 1268/1852 ve 13071809 yıllarında iki defa tamir edilmiştir. Türbe çevresi 1995 yılında yeniden düzenlenmiştir. Kabri, Akşehir’de halkın sıkça ziyaret ettiği ziyaretgâhlardan biridir.

KAYNAKLAR

Mecdi Efendi, Şakaik-ı Numaniye, (Haz. Abdülkadir Özcan), İstanbul 1989, s. 360;
Osmanlı Müelliferi, (Haz. A. Fikri Yavuz-İsmail Özen) İstanbul tarihsiz, s. 1/57-58;
İbrahim hakkı Konyalı, Nasreddin Hoca Şehri Akşehir, İstanbul 1945, s.477;
İbn-i Kesir, Hadislerde Kur’ân-ı Kerim Tefsiri. (Çev.: Dr. Bekir Karlığa. Dr. Bedreddin Çeliner, c. 16. s. 225;
1973 Konya İl Yıllığı, s. 308;
Yaşar Kurt, “Ni’metullah b. Mahmûd” DİA, İstanbul 2007, s. 33/132-133.
Türkiye İslâm Ansiklopedisi, s.16/225;