Hacı Paşa
(ö. 827/1424)

Tahminen 740/1339-40 yıllarında Konya’da doğdu. asıl adı Celaleddin Hızır’dır. Hacı Paşa ünvanıyla anıldı. İlk tahsilini müteakip, medrese tahsiline Konya’da başladı ve daha sonra tahsilini ilerletmek için önce Şam’a sonra Mısır’a gitti. Orada Seyyid Şerif Cürcânî ve Şeyh Bedreddin Simâvîile birlikte Mübarek Şah’tan ders aldı ve Şeyh Ekmelüddin Baberti’den yararlandı. Hacı Paşa, bu arada tıp ilmiyle de ilgilendi. Mesleğinde “Anadolu’nun İbn-i Sina’sı” olarak anıldı.

Türk Tababeti Tarihi isimli eserde, Hacı Paşa ile ilgili olarak verilen bilgiler gerçekten göğüs kabartıcıdır:

“Hacı Paşa, on beşinci miladi yüzyılın ortalarına kadar yetişen Türk tabiplerinin Hipokratı ve en yetkilisi idi. Tıp öğrenimini Mısır’da yapmış ve tamamladıktan sonra orada yeteneğini ispatlayarak başlı başına bilim dünyası hâlinde olan Mısır’da, Maristan-ı Mısır (Mısır Hastahanesi) denilen en büyük müesseseye hekim olmuştur. O zaman yabancı bir memleket olan Mısır’da Türk tabibinin bu büyük kabulüne Hacı Paşa cidden layıktı. Henüz en yüksek devrini yaşayan Mısır’ın bilim âlemi arasında kazandığı saygınlıkla beraber, oradan dönüşünde yazdığı kitaplarla Hacı Paşa, kendi vatanı olan Türkiye’de de bir hayli faydalar sağlamıştır. Sekizinci Hicri yüzyıl (15. Miladi yüzyıl) bize Hacı Paşa gibi bir tabip kazandırmakla Osmanlı tababeti en yüksek devirlerinden birisini yaşamış oluyordu.”

“Öğrenim gördüğü memleketin etkisi altında kaldığı için, birçok eserleri gibi, Arapça yazdığı en büyük eseri Şifaü’l-Eskam ve Devâü’l-Âlâm (Hastalıkların Tedavisi) adlı kitabı, bilâhere kendinden sonrakiler tarafından saygı ile karşılanmıştır. Yazarın el yazısı ile yazılı nüshası Topkapı Sarayı içinde bulunan III. Ahmet kütüphanesinde titizlikle korunmaktadır.”

Sonradan Aydın’a yerleşen Hacı Paşa, Aydınlı Hacı Paşa diye anıldı. Hacı Paşa Mısır dönüşü Aydınoğulları hanedanından Mehmet Bey’in isteği üzerine Birgi’ye gitti, orada dersler verdi ve eserlerini telif etti. Hacı Paşa’nın; kelâm ve tıbba dair eserleri vardır. Mecmaü’l-Envar isimli tefsiri meşhurdur.

Hacı Paşa’nın bir eserinin iki sayfası

Âlim ve geniş malumatlı bir zât olan Hacı Paşa’nın kaynaklarda vefat tarihi farklı verilmektedir. Süheyl Ünver’e göre vefat yılı, 827 (1424) civarıdır. Et-Talim fi İlmi’t-tıp, el-Usulü’l-hamse, müntehâb-ı şifa diğer eserlerinden bazılarıdır.

Not: Adı geçen kitabın yazarı Dr. Osman Şevki Bey de aslen Konyalı’dır. Ataları fetihten sonra Kıbrıs’a giderek yerleşmişlerdir. Yazarın dedesi Mustafa Efendi, ordu müftülüğünde bulunmuştur. Dedelerinden Hasan ağa da, Kıbrıs’tan ordu ile hareket ederek Odesa savaşına (1802) katılmış, ordu, bozgun sonunda yapılan askeri teşkilat arasında Hasan Ağa da Tuna boylarında Isakça’ya hudut beyi olmuştur. Aile daha sonra Bursa’ya yerleşmiş ve Dr. Şevki Bey, 1889 yılında Bursa’da doğmuştur, (a.g.e. s.1)

KAYNAKLAR

Osman Şevki Uludağ, Beşbuçuk Asırlık Türk Tababeti tarihi,
(İnceleme ve dipnotlarla yazan ve yeni harferle sadeleştiren Prof. Dr. İlter Üzer), s.1, 50-51;
Kültür Bakanlığı Yayınları. Ankara 1991;
İbni Kesir: a.g.e, C.16, s.251;
Cemil Akpınar, “Hacı Paşa” DİA, 1996, s. 14/492-496;
Özönder, “Hacı Paşa“, Konya Ansiklopedisi, Konya 2012, s.4/89.