Müsevvitzade Hacı Adil Efendi

Müsevvitzade Hacı Adil Efendi
(1205/1790-1285/1868)

1790 yılında Ereğli’de doğan Hacı Mehmet Adil Efendi, Ereğli’li Kör Müsevvid unvanıyla maruf ulemadan Mustafa Fehmi Efendi’nin büyük oğludur, Konya’nın meşhur müftülerinden Abdullah Vahdi Efendi’nin de ağabeyidir.

Babasıyla birlikte Ereğli’den Hadim’e gelen Adil Efendi, önce babasında, sonra da Hadim müftüsü Şehit Ahmet Efendi’de okuyarak icazet aldı.

Babası Mustafa Fehmi Efendi, 1854 yılında vefat ettiğinde o, 64 yaşlarında idi. O tarihe kadar babasının yanında Cevizaltı Medresesi’nde müderrislik mi yaptı veya başka bir görevde mi bulundu bunu bilemiyoruz.
Yalnız 5 Ramazan1282 / 22 Ocak 1866 tarihli bir vakfiyeden öğrendiğimize göre Adil Efendi, Adliye Medresesi adıyla anılan medresesini vakfiye tarihinden 12 yıl önce yaptırmıştır. Bu tarih, babası Mustafa Fehmi Efendi’nin de vefat yıldır. Demek ki, Mustafa Fehmi Efendi, vefat ettiğinde Adil Efendi’nin küçük kardeşi Konya müftüsü Abdullah Vahdi Efendi, babası Mustafa Fehmi Efendi’nin yaptırmış olduğu Müsevvit Medresesi’nde kalmış, Adil Efendi, babasının medresesinin biraz daha doğusunda ve karşı sırasında Celâliye Vakfı’ndan yıllığı üç kuruşa kiraladığı arsa üzerine, vâkıfın da izniyle Adliye Medresesini kurdu. Ve medresenin müderrisliğini de üstlendi. Medrese on sekiz odalı ve bir dershanelidir.

Bazı kaynaklarda oda sayısı 12 olarak gösterilmektedir. Belki medresenin altı odası sonradan yıkılmış olabilir. Selçuk Es’in bu medreselerden birinin Çukur Mektep’in yerinde olduğu hususundaki kanaatine katılmak mümkün değildir. Sayın Arabacı da aynı düşüncededir. Aileden bize intikal eden bilgiler de bu yoldadır.

Adil Efendi ömrünün son yıllarına doğru, medresesinin yaşaması ve ayakta kalabilmesi için, dere yolunda kiraladığı arsalar üzerine birer gözlü iki değirmen yaptırarak vakfeder. Bu değirmenlerden birisi Kavak, diğeri ise Çaşnigir değirmidir. Adil Efendi kurduğu bu medresede 15 yıla yakın müderrislik yapmış ve pek çok da talebe yetiştirmiştir.

Vakfiyeye göre, gelirin üçte biri, Adliye Medresesi’nin müderrisine, üçte biri mütevellisine verilecek, üçte biri de medrese ve değirmenlerin tamiratı için harcanacaktır. Kalan kısmı ise, Ulvî Sultan Mescidi’ne aittir. Sonradan Adil Efendi’nin diğer oğulları Hacı Behçet Efendi ile kardeşi Lütfullah Efendi’nin bu mescitte uzun yıllar görev yapmasının sebebi budur.

Adil Efendi’nin vakfı, bir “Evlâdiyet Vakfı”dır. Mütevellilik ve müderrisliğini vefatına kadar kendisi yapacak, bundan sonra mütevellilik çocuklarına geçecektir.

Vakıf şartlarına göre Adil Efendi’nin vefatından sonra müderrislik ve mütevellilik, büyük oğlu Kamil Efendi’ye geçer. Kamil Efendi’nin çocuksuz olarak vefatı üzerine Mehmet Zari Efendi’nin yaşının küçük olması dolayısıyla, bir süre de Silleli Ali Efendi adında bir zatın burada müderrislik yaptığını görüyoruz. Salnamelerden öğrendiğimize göre Ali Efendi, 1882 yılı ile müteakip yıllarda 45 öğrenciye, Hayalî ve Dürrü’n-Naciye gibi dersleri okutur. Daha sonra medresenin müderrisliği, müracaatı üzerine yapılan imtihan sonunda, küçük oğlu Mehmet Zari Efendi’ye geçer. Bu medresede Hacı Veyis Efendi’nin, Zari Efendi’nin vefatından sonra müderrislik yaptığını ve iki oğlu Mustafa Efendi ile İbrahim Efendi’nin de bir süre okuduğunu biliyoruz.

Veli Sabri Uyar Hoca Adil Efendi hakkında şu satırlara yer verir: “ Bütün ulûm ve tununa vakıf idi. İlm-i mantıkta ve ilm-i kelâmda ihtisası vardı. Laubali meşrep ve hazır cevaptı. Muhakkik ve fazıl-ı müdakkikbir zattı. Zamanının ulemasının hüsn-i zannını kazanmıştı.” der.

Dürretü’n-Naci’ye bir haşiye yazan Adil Efendi, 1868 yılında vefat etmiş ve Mevlâna Türbesi Haziresi’nde ve babasının yanında toprağa verilmiştir.

Yazarın anneannesinin dedesi olan Adil Efendi’nin kabir taşı kitabesi şöyledir.

Hüve’l-Bâki
El’merhum ve’l-mağfûr müderrisînden
Müsevvidzade el-Hac Mehamıned Adil
Efendi’nin ruhuna Fatiha sene: 1285

KAYNAKLAR

Es, Büyük Konya Ansiklopedisi;
Önder, a.g.e., s. 50;
Arabacı, a.g. e. s. 219-220 ;
Uyar, Konya Bilginleri, s. 139-140/ 7;
İzzet Sak, Kadı Sicilleri Işığında Konya’da Yapılan Vakıfar, Konya 2012, s. 103-104.
Uz, “Adil Efendi”, Konya Ansiklopedisi 1/33.