Mustafa Fehmi Efendi

Müsevvit Mustafa Fehmi Efendi (Kör Müsevvit)
(ö. 1270/1854)

Ereğli’de dünyaya gelen Mustafa Fehmi Efendi’nin hangi tarihte doğduğunu ve kimlerden icazet aldığını bilmiyoruz. Ereğli’de meydana gelen bir olay dolayısıyla rahatı kaçan Mustafa Fehmi Efendi, hanımı, iki oğlu Adil ve Abdullah Vahdi Efendileri de yanına alarak, Hadim’e hicret eder. Bütün kaynaklarda bu hicret olayına, Ereğli’de zuhur eden bir fesat olayı sebep olarak gösterilir. Konu ile ilgili olarak başkaca bilgi verilmez.

Yakın bir zamana kadar, Mustafa Fehmi Efendi’nin ailesi hakkında bilgi sahibi değildik. Ereğli’den bir araştırmacı arkadaşımızın bize göndermiş olduğu aile şeceresi ile verdiği bilgiler, pek çok karanlık noktanın aydınlanmasını sağladı. Onun kardeşleri ile bağlarının kopmasının sebebinin, aralarındaki bir küçük kırgınlıktan kaynaklandığını sanıyorum.

Bize gönderilen şecereye göre Mustafa Fehmi Efendi’nin babası Şeyh Abdullah Efendi, dedesi ise, Ereğli Mevlevi Tekkesi Şeyhi Pir Ömer Adil Çelebi’dir. Ereğli’de türbesinin bulunduğu bir mahalle onun adını taşımaktadır. 2011 yılı başında türbesini ziyaret etmiştim. Konya’da olanlar Ereğli’de de yapılmış. Türbenin yanındaki Mevlevî Tekkesi’ne de tekke ve türbeler kapatıldıktan sonra el konulmuş. Buralar daha sonra satılmış. Şimdi yerinde özel mülkiyete ait işyerleri var. Türbe dar bir yerde sıkışıp kalmış.

Pir Ömer Adil Çelebi saygın bir kişiliğe sahiptir. Ömer Adil Çelebi’nin Mevlâna soyundan gelebileceği ihtimali üzerinde de durmak gerekir. Bir rivayete göre aile Mevlâna’nın İnas kolundan gelmektedir. Bu da ayrı bir araştırma konusudur. Baba ve iki oğulun da Konya’da Mevlâna Dergahı Haziresi’ne defnedilmesinin bir anlamı olmalıdır.

Bahse konu olan şecereden de anlaşılacağı üzere, Mustafa Fehmi Efendi, büyük oğluna dedesinin, küçük oğluna da babasının adını vermiştir. Ayşe Hanım adında bir kız, Ali Efendi ve M. Bahri Efendi adında da iki erkek kardeşi vardır. M. Bahri Efendi de müderristir. Bir süre de Ereğli Müftülüğü’nde bulunmuştur. Şecere bütünüyle incelendiğinde Mustafa Fehmi Efendi’nin soyunda olduğu şekilde, kardeş çocukları arasında da Ömer Adil ve Abdullah Vahdi isimlerine sıkça raşlanmaktadır. Bize bu bilgileri veren Hilmi Erel Bey ve ailenin büyük bölümü Ereğli’de yaşamaktadır.

Hadim Müftüsü Ahmet Efendi’nin şehit edilmesi tarihi 1832’dir. Fehmi Efendi’nin vefat tarihi ise 1854’dür. Demek ki Mustafa Fehmi Efendi, Ahmet Efendi’nin şehit edilmesinden bir süre sonra Konya’ya gelmiş, müsevvidlik görevine burada devam etmiştir. Sonradan gözleri kapandığı için Kör Müsevvid namıyla anılmıştır. Aileden bize intikal eden bilgilere göre o, gözleri görmez olduktan sonra da görevine devam etmiştir. Mustafa Fehmi Efendi kendisinden fetva istemeye gelenlere kafadan fetva vermez, müftülük görevlilerinden birisine “Falan kitabı getir ve şu sayfayı oku” dedikten sonra fetvasını verirmiş. Bu onun zekasını ve kaynağa olan hassasiyetini göstermektedir.

İlk hanımının Hadim’de vefat etmesi üzerine, Hadim eşrafından birinin kızıyla evlenir. Fıkıh alanında büyük bir üne sahip olan Mustafa Fehmi Efendi, Konya’ya geldikten sonra Ovaloğlu Mahallesi’nde Cevizaltı Caddesi’nden Köprübaşı’na doğru giden yol üzerinde geniş bir arsa satın alarak oraya, “Müsevvid Efendi” ve “Cevizaltı Medresesi” olarak anılan on iki odalı ve bir dershaneli medrese ile yanına da evini yaptırır. Vefat edinceye kadar burada pek çok talebe yetiştirir. Medresenin, dershaneden başka mescidi ve bir de kütüphanesi vardır. Sonradan kitaplar Yusufağa kitaplığına devredilmiştir.

Medresenin sonradan yıkılmasına karşılık, mescit halen ayakta olup Müftü Abdullah Efendi Mescidi olarak anılmaktadır. Hatta bu mescidin mihrabının sonradan yıkılan bir Selçuklu camiinden getirildiği söylenir. Mescidin yanındaki evde Türkistanlı Haki Efendi uzun yıllar ikamet etmişti.

Mustafa Fehmi Efendi, 1270 H. 1854 M. yılında vefat etti ve Mevlâna Türbesi bahçesinde toprağa verildi.

M. Fehmi Efendi’nin vefatından sonra, bu medresenin müderrisi oğlu Konya Müftüsü Abdullah Vahdi Efendi’dir. Babasının ocağını küçük oğlu tüttürür.

Mustafa Fehmi Efendi yazarın anne tarafından büyük dedesidir.

Ceride-i Müsevvit’in birinci ve sonuncu sayfası

Ceride-i Müsevvit’in birinci ve sonuncu sayfası

Medresenin eğitim seviyesi bir hayli yüksektir. Oğlu Abdullah Vahdi Efendi’nin hayatını Konya Müftüleri arasında verdik. Büyük oğlu Adil Efendi ve torunları üzerinde ayrıca duracağız. Büyük oğlu Adil Efendi de Adliye Medresesi’nin kurucusudur.

Mustafa Fehmi Efendi’nin feraizle ilgili, “Ceride-i Müsevvit” isimli matbu bir eseri vardır. Eserin, birisi sağlığında, diğeri vefatından sonra olmak üzere iki baskısı yapılmıştır. Esere, Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi dahil, bir çok özel kütüphanede rastlanmaktadır.

 

KAYNAKLAR

Arabacı, a.g.e. s. 344-346,
M. Ali Uz, Ereğlili Mustafa Fehmi Efendi, Nuzumlalı Ahmet Hamdi Efendi, Sarı Ali Efendi Çocukları ve Torunları, Konya 2002, s. 3-5;
Uyar Bilginler, S.131-132, s. 35;
Es, Büyük Konya Ansiklopedisi.