Hacı Mustafa Efendi

Hacı Mustafa Efendi
(ö.1241/1825)

Konya’da doğdu. İsa Hocazade Seyyid Abdullah Efendi’nin oğludur. İlk tahsilini Konya’da yaptıktan sonra, Konya ve İstanbul medreselerin¬de zamanının meşhur âlimlerinden okuyarak ica¬zet aldı.

Muhtelif medreselerde müderrislik yap¬tıktan sonra, 1228/1813-1235/1820 yılları arasın¬da Huzur Derslerine (*) muhatap olarak katıldı. 1236/1821-1241/1825 yılları arasında da mukarrirlik etti.

Rütbesi Mûsilâ-i Sahn’dır. Yeniçeri ocağı¬nın kaldırılması sırasında Saray-ı Humayun’a da¬vet edilen Hoca efendiler arasında bulundu. Za¬manının tanınmış müderrislerindendi. Âlim, fazıl bir zat olarak tanındı. 1241/1825 yılında vefat etti.

* Huzur Dersleri

Ramazanın ilk gününden başlamak ve sekiz dersle sona ermek üzere sarayda padişah huzurunda Mukarrir adı verilen zamanının tanınmış âlimleri tarafından takrir olunan derslere verilen addır.

Tefsirden ibaret olan bu huzur derslerinin başlangıcını Osman Gaziye kadar çıkartırlar. Orhan Gazi zamanında ise daimi surette icra edildiği kaydedilir.

Huzur Derslerine resmi bir şekil veren III. Sultan Mustafa’dır. Sultan ilk defa 1172/1758 ramazanında ulemanın sarayda ders okutmasını irâde eder. Huzur dersleri, sistemli bir şekilde böyle başlamış olur. Her ders, bir mukarrir ile on beş muhataptan meydana gelir. Mukarrirler muhataplar arasından Şeyhülİslâm tarafından seçilir. Mukarrirlerde kıdem değil ehliyet esas alınır. Huzur dersleri ulema için, bir tefeyyüz ve ihsan vesilesidir.

Ders saray salonlarından birisinde, öğle ile ikindi arasında takrir olunur. Ve ders, iki saat sürer. Ders, mukarrir efendinin duası ile son bulur. Sual ve cevaplar, Sultanın “Kâfi” demesine kadar devam eder. Dersten sonra Sultan, mukarrir ve muhataplara ihsanlarda bulunur. Ebü’l-Ulâ Mardin de Huzur Derslerinin özetle şu özelliklerini zikreder:

1. Huzur Dersleri Ramazan ayıyla takayyüd eder.

2. Huzur Derslerinde mubahese ve münazara vardır.

3. Huzur Derslerinde muhatapların sual sormaları vazifeleridir.

4. Huzur Derslerinin padişahlarca resmi vazife ile ifa olunan mahallerde muayyen merasimle tedrisi asıldır.

5. Huzur Derslerinin ramazan ayında en az sekiz defa verilmesi esastır.

6. Huzur Derslerinde takrir ve mubahese serbesttir. Yani fikir ve söz hürriyeti vardır.

7. Huzur Dersi mukarrir ve muhataplığına yapılacak tayinler, Şeyhül İslâmın inhası, İrade-i seniye üzerine (Şeyhülİslâmın tavsiyesi ve Padişahın kabulüyle) olur.

8. Mukarrir ve muhataplar, meclisin toplanmasından evvel kendi aralarında ders mevzuu üzerinde müzakere yapamazlar!.

9. Meclisin toplanma yerini padişah tayin eder.

10. Mukarrir ve muhatapların önünde rahleler bulunur. Mukarrirlerinki sedef kakmalı, muhatapların ceviz boyalıdır.

11. Misafir ve dinteyicilerin, mukarir ve muhataplar gibi minderler üzerine diz çökerek oturmaları asıldır.

12. Ders, Kadı Beyzâv’nin tefsirinden takip olunur.

13. Cuma günleri ders takrir olunmaz.

Mukarrir Ve Muhataplarda Aranan Vasıfar:

1. İstanbul rüûsunu haiz müderris olmak.

2. Talebesi çok, mürettep tahsile nazaran dersi ilerde bulunmak.

3. Meleke ve ihtisası zâti kemâliyle muhitte şöhret yapmış olmak.

KAYNAKLAR

– Sicilli Osmânî, c. 4, s. 468;
– Pakalın, a.g.e. s. 1/860-861.